پیشرفت‌های اخیر در زمینه ی تشخیص سرطان روده بزرگ (CRC) به کشف‌های جدیدی منجر شده که می‌تواند نحوه شناسایی و نظارت بر این بیماری گسترده و کشنده را تغییر دهد. مطالعه‌ای که در Scientific Reports منتشر شده است، به بررسی پتانسیل متابولومیک سرم در پیگیری پیشرفت آدنوم‌های روده بزرگ (مقدمه‌سازی برای سرطان روده بزرگ) و تمایز میان مراحل مختلف تکامل آدنوم‌ها می‌پردازد. این تحقیق با تمرکز بر پروفایل‌های متابولیکی، یک رویکرد جدید غیرتهاجمی برای تشخیص بیماری ارائه می‌دهد که می‌تواند به بهبود تشخیص زودهنگام و هدایت تصمیمات بالینی برای بیماران در مراحل مختلف پیشرفت سرطان روده بزرگ کمک کند.
آشنایی با آدنوم‌های روده بزرگ و پیشرفت آن‌ها
آدنوم‌های روده بزرگ رشدهای خوش‌خیم هستند که به‌تدریج می‌توانند به سرطان روده بزرگ تبدیل شوند و به همین دلیل، پیگیری این آدنوم‌ها برای جلوگیری از پیشرفت بیماری اهمیت زیادی دارد. آدنوم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: آدنوم‌های غیر پیشرفته (NAA) که معمولاً خطر کمتری دارند و آدنوم‌های پیشرفته (AA) که احتمال بیشتری برای تبدیل‌شدن به سرطان روده بزرگ دارند. روند تبدیل آدنوم‌ها به سرطان معمولاً در طول ۱۰-۱۵ سال اتفاق می‌افتد، که این مدت زمان فرصت مناسبی برای مداخله زودهنگام فراهم می‌کند. اما کولونوسکوپی که به‌عنوان استاندارد طلایی برای شناسایی این رشدها شناخته می‌شود، محدودیت‌هایی دارد، از جمله نرخ تشخیص نادرست که در حدود ۱۲ تا ۲۶ درصد قرار دارد، به‌ویژه برای آدنوم‌های کوچک.
به همین دلیل، نیاز فوری به روش‌های تشخیصی غیرتهاجمی و قابل‌اعتماد برای شناسایی بیماران در معرض خطر بالا، به‌ویژه آن‌هایی که آدنوم‌های پیشرفته دارند و احتمال بیشتری برای تبدیل به سرطان دارند، وجود دارد.
یافته‌های کلیدی متابولیکی در آدنوم‌های روده بزرگ
در تلاشی برای درک بهتر فرآیندهای بیوشیمیایی که پشت پیشرفت آدنوم‌ها قرار دارند، این مطالعه نمونه‌های سرم از ۱۴۲ شرکت‌کننده، ازجمله افراد سالم (NC)، بیماران با آدنوم‌های غیر پیشرفته (NAA)، بیماران با آدنوم‌های پیشرفته (AA) و بیماران مبتلابه سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه (CRC) را موردبررسی قرارداد. محققان از تحلیل متابولومیک بدون هدف با استفاده از کروماتوگرافی مایع/ طیف‌سنجی جرمی (LC-MS) برای شناسایی متابولیت‌های موجود در سرم هر گروه استفاده کردند.
نتایج نشان داد که تفاوت‌های قابل‌توجهی در پروفایل‌های متابولیک بین گروه‌های NC و NAA در مقایسه با گروه CRC وجود دارد. جالب اینجاست که امضاهای متابولیکی گروه AA شباهت زیادی به گروه CRC داشت، که نشان می‌دهد آدنوم‌های پیشرفته ممکن است یک مرحله واسطه‌ای میان آدنوم‌های خوش‌خیم و سرطان کامل باشند. این شباهت در متابولیت‌های سرم میان آدنوم‌های پیشرفته و سرطان روده بزرگ بینش‌های ارزشمندی درباره تغییرات بیوشیمیایی که در طول تکامل سرطان روده بزرگ رخ می‌دهد، ارائه می‌دهد و اهمیت شناسایی این متابولیت‌ها در مراحل اولیه را بیشتر می‌کند تا از پیشرفت سرطان جلوگیری شود.
متابولیت‌های مرتبط با تخریب آدنوم‌های غیر پیشرفته
یکی از یافته‌های جالب این تحقیق، شناسایی ۳۳ متابولیت بود که تغییرات قابل‌توجهی میان گروه‌های NAA و AA/CRC داشتند. این متابولیت‌ها عمدتاً شامل متابولیسم گلیسرول‌فسفولیپیدها، سیگنال دهی اسفینگولیپیدها و متابولیسم کافئین که هر کدام از این‌ها در فرآیندهای حیاتی مانند یکپارچگی غشای سلولی، سیگنال‌دهی سلولی و حتی تنظیم استرس اکسیداتیو نقش دارند.
- گلیسرول‌فسفولیپیدها: تغییرات در متابولیسم گلیسرول‌فسفولیپیدها در آدنوم‌های پیشرفته نشان‌دهنده نقش مهم آن‌ها در تخریب آدنوم‌ها هستند. گلیسرول‌فسفولیپیدها از اجزای ضروری غشاهای سلولی هستند و حضور بیشتر آن‌ها در سرم بیماران با آدنوم‌های پیشرفته ممکن است نشان‌دهنده ظرفیت تکثیر بالاتر سلول‌های سرطانی باشد.
- اسفینگولیپیدها: در بیماران با آدنوم‌های پیشرفته و سرطان روده بزرگ، افزایش سطح سفینگومیلین‌ها مشاهده شد. این مولکول‌ها بر سیالیت و سختی غشاهای سلولی تأثیر می‌گذارند و می‌توانند منجر به فرار از سیستم ایمنی شوند که ویژگی کلیدی در پیشرفت سرطان است. همچنین، سیگنال‌دهی غیرطبیعی سفینگولیپیدها می‌تواند موجب اختلال در رشد سلولی، آپوپتوز، التهاب و مهاجرت شود—فرآیندهایی که اغلب در سرطان‌ها به‌طور غیرطبیعی تنظیم می‌شوند.
- متابولیسم کافئین: نقش کافئین در سرطان روده بزرگ هنوز مورد بحث است، اما این مطالعه نشان می‌دهد که متابولیسم تغییر یافته کافئین ممکن است در پیشرفت آدنوم‌ها نقش داشته باشد. کافئین می‌تواند بر مسیرهای سیگنال‌دهی مانند مسیر TGF-β، PI3K/AKT/mTOR و MAPK تأثیر بگذارد و در آغاز، متاستاز و پیش‌آگهی سرطان روده بزرگ نقش مهمی ایفا کند.
این تحقیق پیامدهای زیادی برای آینده غربالگری و تشخیص سرطان روده بزرگ دارد. توانایی تمایز میان آدنوم‌های غیر پیشرفته و پیشرفته با استفاده از متابولیت‌های سرم می‌تواند به‌طور قابل توجهی بهبود بخشیده و سرعت تشخیص را افزایش دهد. روش‌های تشخیصی کنونی، مانند کولونوسکوپی، اگرچه مؤثر هستند، اما تهاجمی بوده و ممکن است آدنوم‌های کوچک یا پراکنده را از دست دهند. از طرف دیگر، متابولومیک سرم یک گزینه غیرتهاجمی است که می‌تواند به‌عنوان ابزاری مکمل برای ارزیابی ریسک سرطان روده بزرگ مورد استفاده قرار گیرد.
با اینکه یافته‌های این تحقیق بسیار جذاب است، محققان تأکید می‌کنند که نیاز به اعتبارسنجی بیشتر در مطالعات بزرگ‌تر و چندمرکزی وجود دارد. اندازه نمونه بزرگ‌تر می‌تواند این نتایج را تأیید کرده و هرگونه تعصب احتمالی در طراحی مطالعه را کاهش دهد. همچنین، آزمایش‌های درون‌کشتگاهی و درون‌بدنی برای کشف عملکردهای زیستی ۳۳ متابولیت شناسایی‌شده ضروری است.
در نهایت، شناسایی متابولیت‌های سرم که پیشرفت آدنوم‌های روده بزرگ را پیگیری می‌کنند، مسیر جدیدی را برای روش‌های تشخیصی غیرتهاجمی باز می‌کند. این رویکرد پتانسیل زیادی برای بهبود تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ و ارائه درمان‌های دقیق‌تر و متناسب با وضعیت بیماری دارد. منبع: https://www.nature.com/articles/s41598-025-91444-8
